W związku z rosyjską agresją na Ukrainę, Unia Europejska wprowadziła regulacje mające na celu ograniczenie zdolności Rosji do prowadzenia działań wojennych. W Polsce została przyjęta ustawa z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego.

Nasilenie działań organów celno-skarbowych

Po dwóch latach niewielkiej aktywności ze strony organów podatkowych, od początku 2024 r. Krajowa Administracja Skarbowa rozpoczęła intensywne kontrole w zakresie przestrzegania polskich i unijnych przepisów sankcyjnych. W 2024 r. naczelnicy organów celno-skarbowych wszczęli aż 51 postępowań, w których dotychczas wydano łącznie 37 decyzji. Aż 24 z nich dotyczyły nałożenia kary pieniężnej. Łączna kwota nałożonych kar pieniężnych to niemal 21 mln złotych. Dla porównania, organy podatkowe do końca 2023 r. wydały zaledwie dwie decyzje na łączną kwotę 71 tys. zł.

Zgodnie z doniesieniami wśród ukaranych firm znalazły się m.in. Novatek Green Energy (NGC) oraz Geleo (spółka pracownicza chcąca przejąć NGC).

Nałożone przez organy sankcje dotyczyły przede wszystkim przedsiębiorstw, które nie dokonały zamrożenia środków finansowych podmiotów objętych sankcjami, brały udział w świadomym i celowym omijaniu sankcji poprzez angażowanie się w transakcje z rosyjskimi i białoruskimi podmiotami lub umożliwiały wjazd do Polski osobom objętym sankcjami.

Projekt zmian – zaostrzenie regulacji

W maju 2024 roku Unia Europejska przyjęła dyrektywę 2024/1226. Ma ona doprowadzić do ujednolicenia odpowiedzialności karnej za naruszenia sankcji we wszystkich państwach członkowskich. Warto przypomnieć, że dotychczas kraje członkowskie miały w tym zakresie swobodę.

Zgodnie z projektem nowelizacji polskiej ustawy sankcyjnej pojawią się nowe obowiązki dla przedsiębiorców, wyższe kary oraz zostanie zwiększony katalog czynów objętych karą pozbawienia wolności.

Nowe obowiązki

• W odniesieniu do eksporterów wywożących sankcjonowane towary do państw, co do których istnieje ryzyko, że biorą udział w obchodzeniu środków ograniczających lub przewożą te towary w procedurze tranzytu przez terytorium Federacji Rosyjskiej lub Białorusi, nałożone zostaną obowiązki w postaci:
  • • składania oświadczeń pod rygorem odpowiedzialności karnej, że towary nie będą przetwarzane, składowane ani odsprzedawane na terytorium Rosji lub Białorusi oraz
    • obowiązku przedłożenia naczelnikowi urzędu celno-skarbowego dokumentu potwierdzającego dokonanie odprawy celnej towaru z państwa przeznaczenia w terminie 45 dni – pod rygorem kary pieniężnej do 500 tys. zł.
• Jeżeli wyniki analizy ryzyka przeprowadzonej przez organ KAS wskazują na wysokie ryzyko obejścia sankcji, naczelnik urzędu celno-skarbowego będzie mógł zażądać od eksportera przedłożenia oświadczenia producenta towaru, że podjął działania, które może udokumentować, w celu określenia, czy towar będzie używany przez użytkowników końcowych w sposób zgodny z warunkami przewidzianymi w przepisach Unii Europejskiej.
• Zgodnie z brzmieniem nowych przepisów, naczelnik urzędu celno-skarbowego w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów Unii Europejskiej dotyczących sankcji będzie miał prawo do dokonania zajęcia towaru i wystąpienia o orzeczenie jego przepadku na rzecz Skarbu Państwa.

• Importerzy drewna i artykułów drewnianych z państw podejrzewanych o udział w obchodzeniu sankcji będą zobowiązani do przedłożenia organowi celnemu dowodów potwierdzających pochodzenie drewna. Obowiązek ten dotyczy zarówno państwa pozyskania drewna, jak i państwa, w którym drewno zostało użyte do produkcji wyrobów drewnianych.

Czyny zagrożone karą pozbawienia wolności

Zgodnie z projektem zmian, zostanie istotnie rozszerzony katalog czynów, które mogą stanowić przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności, będą to m.in.

• bezpośredni lub pośredni przywóz do UE określonych w załącznikach do rozporządzenia wyrobów z żelaza i stali pochodzących z Rosji,
• umożliwianie lądowania na terytorium UE wszelkim statkom powietrznym eksploatowanym przez rosyjskich przewoźników lotniczych, czy udzielanie dostępu do portów statkom zarejestrowanym pod banderą Rosji,
• sprzedaż, dostawa, przekazywanie lub wywóz w sposób bezpośredni lub pośredni, towarów i technologii żeglugi morskiej wymienionych w załączniku do rozporządzenia w celu umieszczenia na pokładzie statku pod banderą rosyjską,
• sprzedaż, dostawa, przekazywanie lub wywóz w sposób bezpośredni lub pośredni, towarów luksusowych, niezależnie od tego, czy pochodzą z UE, wymienionych w załączniku do rozporządzenia na rzecz podmiotów z Rosji lub do wykorzystania na jej terytorium,
• zakup, przywóz lub przekazywanie do UE, bezpośrednio lub pośrednio, towarów, które generują znaczące przychody dla Rosji, a tym samym umożliwiają jej prowadzenie działań destabilizujących sytuację w Ukrainie (w załączniku poza kawiorem czy skorupiakami zostały wymienione m.in. cement, węgiel i oleje), jeżeli pochodzą one z Rosji lub są wywożone z Rosji,
• zakup, przywóz lub przekazywanie w sposób bezpośredni lub pośredni, ropy naftowej oraz produktów ropopochodnych wymienionych w załączniku do rozporządzenia, jeżeli pochodzą one z Rosji lub zostały wywiezione z Rosji.

Zmiany w ustawie o KAS

Projekt przewiduje takaże zmiany w ustawie o KAS, które mają pozwolić na sprawne funkcjonowanie przepisów. Zgodnie ze zmianami nowe zakazy i obowiązki informacyjne wprowadzane w ramach pakietów sankcji wobec Rosji będą mogły być przedmiotem kontroli celno-skarbowej.

Szef KAS będzie odpowiedzialny za zwalnianie zamrożonych środków finansowych lub zasobów gospodarczych oraz udostępnianie tych środków. Dodatkowo, zmiany obejmują rozszerzenie katalogu zachowań, które będą podlegały karze pieniężnej.

Jak zabezpieczyć się przed zmianami?

Oprócz określenia zdarzeń, które mogą podlegać sankcjom w organizacji, istotne jest wdrożenie wewnętrznych procedur. Należy zadbać o systematyczną weryfikację kontrahentów oraz monitorowanie ryzyka. Równie ważne jest przestrzeganie obowiązujących przepisów sankcyjnych. Zmiany w ustawie mogą wymagać od przedsiębiorcy także wprowadzenia odpowiednich klauzul w umowach, pobierania dodatkowych oświadczeń czy pozyskiwania odpowiednich dokumentów. Warto przygotować się do nich z odpowiednim wyprzedzeniem.