Jak na sporach z frankowiczami banki tracą podwójnie

W wyniku zawartych umów kredytowych banki uzyskują przychody z odsetek, prowizji i innych opłat okołokredytowych oraz dodatnich różnic kursowych. Istotna zmiana kursów walut obcych oraz korzystne orzecznictwo sądów powszechnych powoduje, że coraz więcej kredytobiorców występuje z powództwami przeciwko bankom. Sądy orzekają o nieważności umów kredytowych lub uznają klauzule denominacyjne za niedozwolone. W konsekwencji każda ze stron ma prawo do zwrotu świadczeń pieniężnych otrzymanych na podstawie takiej umowy. W wyniku przegranych sporów banki są zobowiązane do zwrotu uiszczonych przez kredytobiorców rat kapitałowych, odsetek, prowizji i innych opłat okołokredytowych.

Powstaje pytanie, czy w takiej sytuacji banki powinny korygować przychody podatkowe o wartość zwróconych kwot czy rozpoznać koszty podatkowe w tym zakresie?

Korekta przychodów

Kwoty zwracane kredytobiorcom w związku z przegranymi procesami cywilnymi stanowią podstawę do korekty przychodów – tak uznał Dyrektor KIS w interpretacjach z 7 lutego 2023 r. (sygn. 0111-KDIB1-2.4010.749.2022.1.EJ) oraz 10 lutego 2023 r. (sygn. 0111-KDIB1-3.4010.902.2022.1.MBD). W przypadku stwierdzenia nieważności umowy przez sąd skutki prawne na gruncie cywilnym występują ex tunc (wstecz). Od momentu zawarcia umowa jest dotknięta przesłanką nieważności. Oznacza to, że umowa kredytu jako nieważna nie wywołuje skutków prawnych już od chwili jej zawarcia, tak jakby w ogóle nie doszło do jej podpisania. Skutkiem tego jest uznanie, że po stronie banku nie wystąpił przychód podatkowy. Dokonywanych zwrotów nie można rozpatrywać w kategorii kosztów poniesionych przez bank, skoro są to kwoty pobrane uprzednio od klientów, które w ogóle nie mogły stanowić przychodów banku ponieważ zostały pobrane nienależnie.

Można rozpoznać koszty

Błędne jest stanowisko organu, że po stronie banku na skutek wykonywania dotkniętych wadliwością umów kredytowych nie doszło do powstania przychodów, zaś kwoty pobrane od kredytobiorców stanowiły kwoty nienależne na gruncie prawa podatkowego. Tak uznał WSA w Warszawie w wyroku z 7 lipca 2023 r., (sygn. III SA/Wa 955/23) oraz 8 sierpnia 2023 r. (sygn. III SA/Wa 2021/23).

Wyrok stwierdzający nieważność umowy kredytowej tworzy odrębną podstawę do nowego rozliczenia między bankiem, a klientem, co prowadzi do określonych przepływów środków pieniężnych. Wypłaty na rzecz kredytobiorców związane są z uzyskaniem przychodów i z zabezpieczeniem źródła przychodów banku. Zwrot świadczenia głównego i koszty niezrealizowanych różnic kursowych to odrębne zdarzenia skutkujące realnym uszczupleniem majątku banku. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT, wydatki związane z unieważnieniem umów kredytowych mogą być kosztami uzyskania przychodów.

NSA po stronie fiskusa

W wyroku z dnia 11 lipca 2024 r. (sygn. II FSK 1970/23) NSA uznał, że zwrot odsetek i innych opłat na rzecz klientów, a także korekty dodatnich różnic kursowych, związane ze stwierdzeniem nieważności umowy kredytu hipotecznego nie mogą stanowić kosztu podatkowego banku. Przychód, który został w przeszłości uzyskany i rozpoznany w rachunku podatkowym, nie może przekształcić się w koszt uzyskania przychodu w wyniku wyroku sądu powszechnego. Możliwe jest jedynie skorygowanie przychodów podatnika, w sytuacji gdy taki pierwotnie opodatkowany przychód okazał się od początku nienależny. Nieważność umów kredytowych wywołuje skutki ex tunc, co oznacza, że umowa uznawana jest za niezawartą, a wzajemne świadczenia ulegają zwrotowi. Tym samym także podatkowo należy to ocenić jako nieuzyskanie przychodu.

W ocenie NSA, nie jest możliwe zastosowanie art. 15 ust. 1 updop dla zniwelowania skutków opodatkowania nieuzyskanego, choć wcześniej prawidłowo rozpoznanego w rachunku podatkowym, przychodu. Niedopuszczalne jest przekształcenie raz uzyskanego i rozliczonego już przychodu w koszt podatkowy.

Autorzy publikacji: